Түүх ба дарангуйлал
Түүх давтагддаггүй, харин сургамж өгдөг юм. Манай Үндсэн хуулийг хэлэлцэж байхдаа Үүсгэн Байгуулагч Эцгүүд өөрсдийн мэддэг түүхээсээ сургамж авчээ. Тэдний төсөөлсөн ардчилсан бүгд найрамдах улс нь задран унах вий гэж санаа зовсондоо тэд эртний ардчилсан, бүгд найрамдах улсууд хэрхэн олигархи, эзэнт гүрэн болон уруудсан талаар эргэцүүлэн тунгаажээ. Тэгш бус байдал нь тогтворгүй байдлыг авчирдаг хэмээн Аристотэл анхааруулсан бол, демагогууд (рационал аргумент хэрэглэхээс илүүтэйгээр энгийн ардын хүсэл, мухар сүсгийг хөөрөгдөн дэмжлэг авахыг зорьдог улс төрийн удирдагчид - Орч.) үг хэлэх эрх чөлөөг ашиглан өөрсдийгөө дарангуйлагчийн байр суурин дээр аваачдаг хэмээн Платон дүгнэснийг тэд мэдэж байлаа. Үүсгэн Байгуулагч Эцгүүд энэхүү үндсэн хуульт ардчилсан бүгд найрамдах улсыг цогцлоож, эрх мэдлийн хуваарилалтын хяналт тэнцвэрийн системийг бий болгож байхдаа эртний гүн ухаантнуудын адилаар дарангуйлал хэмээн нэрлэдэг ёрын зүйлээс зайлсхийхийг зорьжээ. Тэд эрх мэдлийг аливаа хувь хүн эсвэл бүлэг хууль бусаар булаан авч болзошгүйг, эрх мэдэлтнүүд өөрсдийн тусын тулд хуулиас зайлсхийж болзошгүйг мэдэж байлаа. Америкийн Нэгдсэн Улсын хамгийн амжилттай шийдэгдсэн улс төрийн маргааны ихэнх нь Америкийн нийгэм дэх дарангуйллын асуудалтай холбоотой байдаг билээ. Тухайлбал боолчлол, эмэгтэйчүүдийн тухайд гэх мэт.
Иймээс улс төрийн тогтолцоо маань аюул заналд орсон санагдвал түүхээ сөхөж үзэх нь Америкийн энгийн анхдагч уламжлал болжээ. Хэрэв өнөөдөр Америкийн амьдралд дарангуйллын аюул заналхийлж байна гэж зовниж байгаа бол бид Үүсгэн Байгуулагч Эцгүүдийн жишгээр бусад ардчилсан, бүгд найрамдах улсын талаар эргэцүүлэн тунгаах хэрэгтэй. Ингэхдээ бидэнд эртний Герег, Ромынхоос хамаагүй сүүлийн үеийн, бидэнтэй хамааралтай жишээнүүд байгаа нь сайн хэрэг. Муу тал нь гэвэл орчин үеийн ардчиллын түүх нь мөн уруудан, унах түүхийн нэг болоод байна. Үүсгэн Байгуулагчдын “дарангуй” хэмээн үздэг байсан Британийн хаант засгаас Америкийн колони улсууд тусгаар тогтнолоо зарласнаас хойш Европын түүхэнд гурван том ардчилсан зурвас үе тохиожээ: эхнийх нь 1918 онд Дэлхийн I дайны дараагаар, хоёр дахь нь 1945 онд Дэлхийн II дайны дараагаар, сүүлийнх нь 1989 онд коммунизм төгсгөл болсны дараагаар. Энэ үеүдэд байгуулагдсан олон ардчилсан орон, зарим талаараа биднийхтэй тун төстэй байдлаар бүтэлгүйтжээ.
Түүх өөрөө мэдүүлэх, анхааруулах үүрэгтэй. XIX зууны сүүлээр, яг л XX зууны сүүл шиг, дэлхийн худалдааны тэлэлт нь хөгжил дэвшлийн хүлээлтийг бий болгов. XX зууны эхэн үед, яг л XXI зууны эхэн үе шиг, энэхүү итгэл найдварыг ард түмний хүсэл зоригийг шууд төлөөлдөг хэмээн үздэг аливаа нэг удирдагч, эсвэл намын дэвшүүлсэн, олныг хамарсан улс төрийн шинэ үзлүүд үгүйсгэжээ. 1920, 30-аад онуудад Европын ардчилсан орнууд задран унаж, баруун жигүүрийн авторитари, фашист дэглэмт улс болон хувирав. Харин 1922 онд коммунист Зөвлөлт Холбоот Улс байгуулагдаж, 1940-өөд оноос өөрсдийн загвараа Европ руу дэлгэрүүлжээ. XX зууны Европын түүх бидэнд нийгмүүд задарч, ардчилсан орнууд унаж, ёс зүй алдагдаж, эгэл хүмүүс гартаа буу бариад олноор нь булшлах нүхний аман дээр зогсож болдгийг үзүүлж байна. Яагаад ингэх болсон бэ. гэдгийг ойлгох нь бидний үүрэг билээ.
Фашизм, коммунизм нь хоёулаа даяаршлыг бий болгосон бодит болон ухамсар дахь тэгш бус байдал хийгээд эдгээрийг шийдэхдээ ардчилсан орнууд илтэд хүчгүйдсэнийг харуулах хариу үйлдэл байв. Фашистууд олон түмний хүсэл зориг гэсэн нэрийдлээр учир шалтгаанаас татгалзаж, ард олны дуу хоолой хэмээн өөрсдийгөө нэрийдсэн удирдагчдын зохиосон ялгуусан домгоор бамбай хийн бодит үнэнийг үгүйсгэв. Тэд улс оронд нь тулгарсан ярвигтай асуудлууд бол үндэстнийх нь эсрэг хийж буй далд явуулгын үр дүн гэсэн санаа дэвшүүлэн даяаршлыг буруушаажээ. Фашистууд арав, хорин жил засгийн эрхийг барьсан бөгөөд ардаа эдүгээ улам бүр тодорч буй бүхэл бүтэн оюун санааны өв үлдээжээ. Коммунистууд үүнээс удаан хугацаанд төрийн эрх барьснаас Зөвлөлт Холбоот Улсад бараг далан жил, харин зүүн Европын ихэнх хэсэгт дөч гаруй жил болсон юм. Коммунистууд нийгмийг тодорхой нэг ирээдүй рүү хөтөлдөг учир шалтгааныг монополчилж, түүхчлэх үзлийн хуулийн тогтсон зарчим дээр тулгуурласан хэмээх үзлээрээ сайтар зохион байгуулалттай намын элитүүдийн засаглалыг санал болгожээ.
Харин ардчилсан өв маань биднийг ийм аюул заналаас автоматаар хамгаалдаг гэж бид бодож болох юм. Ингэвэл, харамсалтай нь ташаарсан хэрэг болно. Үнэндээ Үүсгэн Байгуулагч Эцгүүдийн тогтоосон жишгээр бол дарангуйллын уг үндсийг ойлгохын тулд түүхийг судалж, дарангуйлалд барих зөв хариу үйлдлийг бодолцож үзэхийг биднээс шаардаж байна. Ардчилал нь фашизм, нацизм, коммунизмд бууж өгсөн Европчуудаас өнөөгийн дэлхий нийт илүү ухаалаг биш юм. Бидний нэг давуу тал бол бидэнд тэдний туршлагаас суралцах боломж байна. Одоо яг суралцах цаг нь болжээ.
Энэ ном нь XX зуунаас авах хорин сургамжийг өнөөгийн нөхцөл байдалтай уялдуулан толилуулж байна.